Om de zoveel tijd komt de vraag weer eens boven borrelen: “Maar je mág toch helemaal geen komma voor en zetten?” Nu zijn er veel taalvragen waar inderdaad een simpel goed-of-fout antwoord op is – “hij wil naar huis” is goed; “hij wilt naar huis” niet – maar daar hoort deze niet bij.
De komma is een bijna muzikaal leesteken. Je gebruikt hem om de cadans van de zin aan te geven en om de boodschap te verduidelijken door aan te wijzen wat wel en niet bij elkaar hoort. Daarnaast is de komma een formeel instrument waarmee je de betekenis van een zin kunt sturen. En het is de moeite waard om daar goed op te letten.
Ga je even mee naar Oxford? Maak voordat we vertrekken wel een lijstje van de dingen die je mee wilt nemen. Bijvoorbeeld: een tandenborstel, een boek om te lezen, je paspoort, en wat contant geld. En kijk, daar begint de ellende meteen al, want die laatste komma in de vorige zin, hoort die daar wel? Oftewel, moet het niet zijn: een tandenborstel, een boek om te lezen, je paspoort en wat contant geld? Welnu, dáárom gaan we juist naar Oxford!
Het zit namelijk zo. In die Engelse stad staat een universiteit, de University of Oxford, die al bestaat sinds de 11e eeuw. En vanaf de jaren 1480 heeft die universiteit ook een eigen drukkerij/uitgeverij, die door het leven gaat als Oxford University Press of OUP. Het is dus niet voor niets dat dit instituut geldt als een illuster bastion van wetenschap en kennisoverdracht. Zozeer zelfs dat de seriële komma – want zo heet die komma waar we het nu over hebben – ook wel de Oxford-komma genoemd wordt. Want, dat snap je inmiddels wel, bij de OUP zijn ze er een voorstander van om hem te gebruiken.
Oxford staat daarin zeker niet alleen, want de meeste Amerikaans-Engelse stijlgidsen schrijven de seriële komma ook voor. Maar binnen Groot-Brittannië is Oxford juist het buitenbeentje: de meeste Britten vinden hem overbodig. En zo kom je aan twee kampen.
Even terug naar Nederland: over het algemeen wordt hier aangeraden om de seriële komma niet te gebruiken. Maar dat wil niet zeggen dat je hem nooit mag gebruiken. Neem het volgende voorbeeld.
Zij ging uit eten met haar ouders, de koning en de koningin.
In deze zin moet “zij” wel Amalia, Alexia of Ariane heten, want haar ouders zijn immers de koning en koningin. Maar stel nou dat “zij” Janneke heet en dat ze met haar ouders (die Frans en Tanja heten) plus het koningspaar uit ging eten. Dan kun je toch echt, om verwarring te voorkomen, beter het volgende schrijven.
Zij ging uit eten met haar ouders, de koning, en de koningin.
En zo zie je: er mág niet alleen een komma voor en staan, soms móét je het zelfs doen.
Maar het omgekeerde is ook waar. Soms is het beter om de seriële komma juist weg te laten. Kijk eerst even naar deze zin, waar niks mis mee is.
Zij ging uit eten met een journalist, de minister-president, Mark Rutte, en de koningin.
Hier geeft het stukje tussen de tweede en derde komma wat extra informatie over wie de minister-president is. Maar vergelijk dat met de volgende zin.
Zij ging uit eten met een journalist, de minister-president, Paul de Leeuw, en de koningin.
Niks aan de hand, zou je denken – de structuur van deze zin is identiek aan die van de vorige. Je loopt alleen tegen een kleine probleempje aan: Paul de Leeuw is niet de minister-president. En de zin kan wel die indruk wekken. Daarom kun je die gewraakte Oxford-komma hier beter weglaten.
Zij ging uit eten met een journalist, de minister-president, Paul de Leeuw en de koningin.
Maar er is nog meer. Een komma kan zelfs in een en dezelfde zin de betekenis veranderen. Kijk eens naar dit voorbeeld.
De werknemers van V&D, die 6% salaris moeten inleveren, zijn niet blij.
Hier staat dat álle V&D‑werknemers salaris moeten inleveren. De eerste komma is hier geen Oxford-komma, maar een gewone. Maar let op: hij is wel bepalend voor de betekenis. Kijk maar.
De werknemers van V&D die 6% salaris moeten inleveren, zijn niet blij.
Hier staat dat sommige werknemers salaris moeten inleveren, maar niet allemaal. Zo maakt dat ene kommaatje nogal wat uit.
Kortom: het is te kort door de bocht om te zeggen dat je op een bepaalde plaats in de zin de (seriële) komma “altijd wel” of “nooit” moet gebruiken. Let goed op de betekenis van de zin en kijk welke vorm de inhoud het beste overbrengt. Of: let goed op de betekenis van de zin, en kijk welke vorm de inhoud het beste overbrengt. Wat jij?