Ondanks vs. desondanks

De woor­den ondanks en des­on­danks zit­ten qua beteke­nis heel dicht bij elka­ar. Toch kun je ze niet zomaar door elka­ar gebruiken. Wat is het ver­schil, en waar komt dat aange­plak­te “des” van­daan? We leggen het uit!

Waar hebben we het over?

Soms zit het ene woord in een ander woord inge­bakken, bijvoor­beeld via een oude naam­valscon­struc­tie. Toch kan het gebruik dan sub­tiel anders zijn.

Betekenis en gebruik

• Ondanks is een voorzetsel dat betekent: “in weer­wil van”, “niet­te­gen­staande”.
• Des­on­danks is een voeg­wo­ordelijk bij­wo­ord dat van ondanks is afgeleid: je gebruikt het in de zin van “ondanks dat”, “toch”, “even­zo­goed”.

In bei­de gevallen zit er dus een soort omk­er­ing in de beteke­nis ver­vat. Met deze woor­den zeg je zoi­ets als: “hoewel je eigen­lijk A zou verwacht­en, is B het geval”.

Des­on­danks was vroeger twee woor­den: des ondanks. “Des” was daarin als bij­wo­ord een vorm van de oude tweede naam­val van die. Dan betekent “des + ondanks” dus: “ondanks dit”.

Voorbeelden 

• Ondanks de ver­bouwing is het werk op kan­toor gewoon doorgegaan.
• We willen ondanks de regen gaan wandelen.
• Ons kan­toor wordt ver­bouwd. Des­on­danks gaat het werk gewoon door.
• Het regent al uren, maar des­on­danks willen we gaan wandelen.

Even opletten

In de voor­beelden hier­boven zie je meteen het ver­schil. Qua beteke­nis staan ondanks en des­on­danks erg dicht bij elka­ar, maar hun gram­mat­i­cale rol in de tekst is anders.

Ondanks (voorzetsel) zegt alti­jd iets over een zelf­s­tandig naam­wo­ord woord in de tekst: het is alti­jd “ondanks x” of “ondanks y”. Maar des­on­danks zegt iets over een hele stelling of (deel)zin: “ondanks het feit dat x”, “ondanks de omstandigheid dat y”.

Weetje

Het woord des­on­danks kun je in twee ver­schil­lende uit­sprak­en tegenkomen, met de klem­toon op de eerste of de laat­ste let­ter­greep. Dus: [DES-ondanks] of [des­on-DANKS].

Welke van de twee klinkt jou het meest natu­urlijk in de oren? Hier ten kan­tore bij Taalei­doscoop is de con­sen­sus dat we ze bei­de gebruiken, zon­der daar heel bewust over na te denken, en zon­der dat het iets uit­maakt voor de betekenis.