De kans is groot dat je het personage in het plaatje hiernaast direct herkent. In de verhalen over Robin Hood is hij de gezworen vijand van de hoofdpersoon, en deze Disney-versie van Prince John (met de onvergetelijke stem van Peter Ustinov) is een klassieker. De prins in de film is de incompetente, machtsbeluste, ietwat hysterische regent van Engeland tijdens de afwezigheid van zijn broer, Koning Richard I, die op kruistocht is. John is geen sympathiek figuur dus, en toch is hij de held van dit taalverhaal.
Nou ja… zijn historische evenknie dan, die na het overlijden van zijn broer in 1199 de troon overnam als Koning John. De goede man zal vast zijn kwaliteiten hebben gehad, maar historici zijn het erover eens dat zijn koningschap weinig succesvol was en zijn karakter allesbehalve nobel. Zo ver zat Disney er dus niet naast. Toch heeft hij minimaal één ding gedaan wat hem voor altijd een plaats in de geschiedenisboeken heeft bezorgd. En daarover gaat deze column.
Nou ja… over de herdenking daarvan dan. Ik heb het over Magna Carta. Dit jaar is het precies acht eeuwen geleden dat dit belangrijke document getekend werd. Wat erin stond komt – heel kort door de bocht – op het volgende neer: de vorst van een land mag niet regeren op basis van willekeur, en de ingezetenen hebben bepaalde (eigendoms)rechten die de vorst niet zomaar opzij mag schuiven als het hem goed uitkomt. Het doen en laten van de koning, met andere woorden, valt ook onder de wet en staat daar niet boven.
Je raadt het al: de vorst in kwestie was Koning John van Engeland. En de ingezetenen die hem tot deze stap dwongen (om zo een burgeroorlog te voorkomen) waren baronnen, landeigenaren die hun belangen wilden verdedigen tegen het wanbeleid van de koning.
Dit alles vond plaats in 1215, bij de wetering Runnymede, ten westen van Londen. Het document waarin alles is vastgelegd noemen we nu de Magna Carta. Dat betekent “grote oorkonde” in het Latijn. (Let op: oorkonde staat hier niet in de hedendaagse zin van “onderscheiding”, maar in de oudere betekenis van “juridische getuigenis”.)
Heb je drie en een halve minuut? Kijk dan even naar deze korte animatiefilm. Hij is gemaakt door de British Library, waar een van de vier nog bestaande exemplaren van de Magna Carta uit 1215 verblijft. De film legt je speels uit waarom dat 800 jaar oude stuk perkament zo belangrijk is.
Welnu, terug naar ons verhaal. Om het 800-jarig bestaan van Magna Carta te vieren hebben ze in Groot-Brittannië een herdenkingsmunt uitgebracht. En daarover gaat dit stukje.
Nou ja… over een klein detail ervan dan. Kijk maar eens goed naar Koning John, die in het midden zit. In zijn rechterhand houdt hij een ganzenveer vast, waarmee hij net de Magna Carta, het opgerolde document in zijn linkerhand, heeft ondertekend. Mooi toch?
Neen, zeggen historici in Engeland. Dat plaatje klopt voor geen meter (zie hier en hier). De tekst op de rol zelf zal inderdaad met een ganzenveer geschreven zijn, maar in de 12e eeuw ondertekenden koningen niet zelf documenten. Ze zetten een koninklijk zegel ter goedkeuring – of nog waarschijnlijker: ze lieten een secretaris dat namens hen doen.
De Royal Mint, die de feestmunt liet ontwerpen, ziet het probleem niet zo. Het gaat om een symbolische afbeelding, zeggen ze. Die veer is een herkenbare metafoor voor het ondertekenen van een tekst. En daar valt wat voor te zeggen. Bovendien: deze munt is bij lange na niet de eerste keer dat bij een afbeelding over Magna Carta een veer is gebruikt. Kijk maar eens naar deze voorbeelden. (Ik kon de kunstenaars en jaartallen hiervan niet traceren; wie het weet mag het zeggen.)
Het is dus een beetje een storm in een glas water. En de keuze voor een makkelijk toegankelijke beeldtaal valt zeker te verdedigen. Maar toch zou het wel chic zijn geweest als de Royal Mint een historisch nauwkeurige afbeelding had gekozen.
Stel je voor dat bij de afbeelding van het ondertekenen van een belangrijk Europees verdrag alle regeringsleiders een laptop op schoot hadden, in plaats van een vulpen in hun hand. De situatie is vergelijkbaar: zo’n 21e-eeuws document zou zeker op een computer zijn opgesteld, maar zou even zeker met een pen bekrachtigd zijn.
Hoewel, over 800 jaar… Zouden er dan nog pennen zijn? Of zouden de mensen dan de metafoor van een laptop beter begrijpen? Ik ben geneigd te denken dat het antwoord op de eerste vraag ja is, en dat op de tweede vraag nee. Maar je weet het nooit. Laten we het er in 2815 nog eens over hebben.