Toen we vorige week over klikaas spraken, schoot het me te binnen dat lokaas eigenlijk een raar woord is. Want het woord aas impliceert in zijn eentje al dat iets of iemand gelokt gaat worden; denk aan het aas aan een vissershaak. En synoniem voor aas is dan ook lokspijs, wat al veel zinniger klinkt. Daarmee wordt “lokaas” dus een pleonasme.
Maar misschien ook niet, want aas betekent ook “prooi” – datgene waarop gejaagd wordt. Dan zou lokaas dus hetzelfde zijn als “lokprooi”, en dat klink weer heel redelijk. Diezelfde betekenis zie je bijvoorbeeld in een woord als aasvis: een kleine vis die als lokprooi gebruikt wordt om een grotere vis te vangen.
En zelfs dan ben je er nog niet. Immers: hoe zit dat dan met een aasgier? Is dat een kleine gier waarmee je grote gieren vangt? Natuurlijk niet: een gier is een aaseter, en in deze context betekent aas noch “lokspijs”, noch “prooi”, maar “kreng”. Nee, ik zeg hier niets vrouwonvriendelijks… Kreng is een prachtig woord voor, ik citeer uit Van Dale: een “dood dier dat reeds min of meer tot bederf is overgegaan”. Een smakelijk, rottend lijk dus.
In alle gevallen – lokvoedsel, roofdierprooi en dood-dier-in-staat-van-ontbinding – betekent aas dus iets dat te maken heeft met het opeten van het ene dier door een ander.
Terug naar lokaas. Goed, aas kan dus lokken, en alles wat lokt ís aas (in een van zijn betekenissen), maar er zijn meer dingen die kunnen dienen om iets te vangen. Meer specifiek: om mensen te vangen – of, nog concreter, om die mensen te vangen die slechte dingen in de zin hebben. Oftewel: criminelenaas.
Wie online en in woordenboeken gaat snuffelen, komt de meest uiteenlopende voorbeelden tegen. Om te beginnen kan een politieagent als aas dienen door undercover te gaan; hij is dan een lokagent. Doet diezelfde diender zich voor als gay of joods, dan is hij respectievelijk een lokhomo of lokjood. (Ik vraag me af of er in Nederland nog een politiebeambte te vinden is die dat laatste woord publiekelijk in de mond durft te nemen.)
Ook mensen die niet bij de rechtshandhaving werken kunnen als aas dienen – denk aan een loktiener bij controles op het alcoholbeleid in cafés, of een lokpuber om kwaadwillenden op (seks)sites te vangen. Ga je nog jonger/digitaler, dan kom je bij loksoftware zoals het lokmeisje Sweetie, waarmee Terre des Hommes in 2013 het probleem van sekstoerisme onder de aandacht bracht.
Maar ook objecten kunnen als aas dienen. Denk aan een lokauto, lokfiets, loklaptop, lokhuis of loktruck. En het hoeft niet eens te gaan om het vangen van boeven. Zo proberen winkelketens, abonnementen en (energie- of telecom)providers je geregeld aan zich te binden met een lokaanbieding. Je zou er een beetje lokkig van worden…
Ten slotte: soms worden aasmensen ingezet voor een kwaliteitscontrole. Om te zien of de klantenservice in je hotel of winkel wel op niveau is, ook wanneer het personeel niet weet dat ze bespied worden. In dat soort gevallen doet een heel nieuw woorddeel zijn intrede. Hier geen “lok-” of “aas-”, maar… mysterie! Ziedaar de illustere mysteryguest en de mysteryshopper. Ik neem aan dat zo’n lokgast of aasboodschapper een leuke vergoeding krijgt voor zijn werk, en dan wil je ook dat daar een fraaie functieomschrijving bij hoort. Of is dat dan een loktitel?