In het zuidwesten van Ierland liggen een graafschap en een stad die dezelfde naam dragen: Limerick. Dat is voor goed geïnformeerde lezers misschien al genoeg om te weten wat de titel van dit stukje betekent, maar gun me de tijd om eerst even te kijken naar anapesten, amfibrachen en jamben. Dat klinkt als een scheldkanonnade uit de mond van Kapitein Haddock, maar dat is het niet.
Het zijn versvoeten, de bouwstenen waarmee je metra maakt. Metrums, mag ook. Een metrum is een aanduiding voor het ritme, de cadans van een verstekst.
Om maar met de laatste te beginnen: een jambe is een versvoet die uit twee lettergrepen bestaat. De eerste krijgt geen klemtoon, de tweede wel. Dus: te-TUM. De volgende zin bestaat uit vijf jamben: De broer van Piet is lelijk en gemeen. Tel maar na. Voor de onbevreesden onder ons: die voorbeeldzin is een jambische pentameter. Het voorvoegsel penta- is Grieks voor “vijf”, net als in pentagon, vijfhoek. (Het gebouw van het Amerikaanse ministerie van Defensie is dan ook vijfhoekig.)
Een anapest gaat zo: te-te-TUM. Dus de zin En hij zag dat de hond van de buurman zijn tennisbal at is een… juist, anapestische pentameter. Zo moeilijk is het niet.
Een amfibrachys, ten slotte, gaat zo: te-TUM-te. Inmiddels schrik je vast niet meer als ik je zeg dat de volgende zin een amfibrachische trimeter is: Mijn boekenkast komt van IKEA.
Goed. Het is niet precies duidelijk hoe, maar het graafschap Limerick heeft zijn naam geleend aan een dichtvorm met vijf versregels en het rijmschema AABBA. Limericks zijn in de tweede helft van de negentiende eeuw populair geworden, met dank aan de Engelse kunstenaar en dichter Edward Lear (1812−1888) en zijn Book of Nonsense. Limericks zijn vaak speels, humoristisch en een beetje stout.
De eerste, tweede en vijfde regel (de A’s) bestaan meestal uit drie amfibrachen of drie anapesten, dus negen lettergrepen. De derde en vierde regel (de B’s) bestaan uit vijf lettergrepen: een amfibrachys (of anapest) en een jambe. Dat lijkt misschien nogal ingewikkeld, maar dat is niet zo. Kijk maar:
Een limerick kan je zo maken
Je hoeft je brein echt niet te kraken
Want dichten is leuk
Je ligt in een deuk
Dus waag het niet om af te haken