In elke taal heb je van die woorden en uitdrukkingen die lastig te vertalen zijn. Vaak is dat omdat in de andere taal het hele idee dat het woord verwoordt er niet is, of niet met dezelfde nuance of gevoelswaarde. Daarom kun je ook in het Nederlands een fingerspitzengefühl hebben over het je-ne-sais-quoi dat een dolce far niente onderscheidt van een stiff upper lip.
Maar het omgekeerde is ook het geval. Je kunt ook lijstjes maken van woorden die in je eigen taal nog niet gangbaar zijn en ook geen evenknie hebben – en die dus wel eens handig van pas zouden kunnen komen. Precies dat heeft de website Mental Floss gedaan, met een leuke lijst van 38 woorden zonder Engelse tegenhanger.
Je vindt geen Nederlandse woorden op de lijst, maar wel bijvoorbeeld het Noorse woord voor (brood)beleg, pålegg (zie je de gelijkenis?), en het Jiddische schlemiel, ons wel bekend. En natuurlijk hebben ze onze oude vriend l’esprit de l’escalier niet vergeten. In dezelfde geest zwemt in de Taaleidoscoop-kweekvijver “estreneren” rond, naar het Spaanse estrenar, dat betekent: voor het eerst gebruiken of dragen.
Toch heeft het Engels wel degelijk zijn schare aan Nederlandse termen overgenomen en verengelst. Denk aan nautische termen als yacht (jacht) en sloop (sloep), aan alcoholhoudende woorden als gin (jenever) en brandy (brandewijn), en aan andere voorbeelden zoals boss (baas), cookie (koekje) en to frolic (van vrolijk; ik vind dat “vrolijken” ook best een werkwoord mag worden).
Voor wat betreft de omgekeerde wereld: over de vele Engelse termen die in de afgelopen 60 jaar het Nederlands verrijkt hebben, is nogal wat te doen. Het legioen tegenstanders is groot en luidruchtig, maar er zijn ook genoeg taalgebruikers die nieuwe Engelse woorden verwelkomen, getuige bijvoorbeeld de verkiezing van het Anglicisme van het Jaar. In 2013 was awkward de winnaar.
Maar het leukst blijven misschien wel het soort woorden waar dit verhaal mee begon. Dingen waarvan je zegt: daar hebben ze geen woord voor. Klassieke voorbeelden in het Nederlands zijn lekker en gezellig. In het Nederlands kan een kop thee lekker zijn, maar ook een hele maaltijd, een vakantie, een stoel en een ding. En lekker is ook nog een bijwoord, dus je kunt lekker dansen, hardlopen, luieren, uitbuien en niets doen. Je kunt zelfs lekker eten, en dat lukt alleen als het eten zelf óók lekker is. Gezellig is al even veelzijdig: een restaurant, een woonkamer, een groep vrienden, een individu, een stad, een feestdag of een evenement – allemaal kunnen ze gezellig zijn.
Hoe dan ook, het is vandaag oudejaarsdag, en dus is er alle reden om aan te nemen dat u, eerbiedwaardige lezer, straks gezellig aan de oliebollen en champagne gaat. Of dat u lekker aan de oliebollen en champagne gaat, wat u wilt. Gezellig samen met vrienden en/of familie, of lekker samen met vrienden en/of familie. Allemaal lekker en gezellig, maar liefst niet awkward.
En je bent natuurlijk een schlemiel als je met vuurwerk stunt, want als je je handen kwijt bent, kun je geen pålegg meer op je bammetje smeren. Oftewel: doe als onze koning en hou je veilig. Alvast een gelukkig nieuwjaar!