Kroonprins Karel

Eerst even de korte samen­vat­ting. De Engelse kon­ing Charles I leefde van 1600–1649. Hij ver­loor tij­dens de Engelse Burg­eroor­log de macht aan Oliv­er Cromwell cum suis, de monar­chie werd afgeschaft en Charles werd voor hoogver­raad onthoofd. Elf jaar lat­er her­nam zijn zoon de macht toen de monar­chie weer her­steld werd; deze opvol­ger (1630−1685) regeerde als Charles II. De oud­ste zoon (geb. 1948) van de huidi­ge Britse monarch heet ook Charles. Als deze kroon­prins, de Prince of Wales, te zijn­er tijd inder­daad de troon besti­jgt en zijn eigen naam aan­houdt, wordt hij dus kon­ing “Charles III”.

Oké, let op. Afgelopen don­derdag kwam ik al bladerend door de NRC twee van deze Engelse Charlesen tegen. De ene werd net­jes Charles genoemd, maar de andere werd Karel genoemd. Waarom?

Een jarige en een opgedoken jurk

Prins Charles stond in een artikel over de 90ste ver­jaardag van zijn moed­er, Koningin Eliz­a­beth. Deze Charles wordt “Charles” genoemd.

Kon­ing Charles I stond in een artikel over een jurk die duik­ers had­den gevon­den in een scheep­swrak bij Tex­el. Deze jurk bleek te zijn van Jean Kerr (1585−1643), een hof­dame van de Engelse koningin Hen­ri­ette Maria, vrouw van Charles. Deze Charles wordt “Karel” genoemd.

Dat klinkt miss­chien alsof de krant even niet goed heeft opgelet, maar het ligt iets ingewikkelder (en interessanter!).

Tijden veranderen

Het was lange tijd gebruike­lijk om voor­na­men (en soms ook achter­na­men) van de ene naar de andere taal te ver­tal­en, als er een evenknie voor bestond. Dit gold zow­el voor echte per­so­n­en als voor denkbeeldige personages.

Daarom heet Willem Tell – die van de zoon, de appel en de pijl en boog – in Frankrijk Guil­laume Tell, in Duit­s­land Wil­helm Tell, in Ital­ië Gugliel­mo Tell, in Enge­land William Tell en in Span­je Guiller­mo Tell.

En daarom heet Christof­fel Colum­bus – die van het ei en de ont­dekking van Ameri­ka – in Frankrijk Christophe Colomb, in Duit­s­land Christoph Kolum­bus, in Ital­ië Cristo­foro Colom­bo, in Enge­land Christo­pher Colum­bus en in Span­je Cristóbal Colón.

Zo’n afwijk­ende naam in een andere taal heet formeel een exoniem.

Maar dat gebruik is aan het veran­deren. Har­ry Pot­ter heet over­al Har­ry Pot­ter. En Bill Clin­ton is over­al Bill Clin­ton – niet “Guiller­mo Clin­ton” of “Wil­helm Clin­ton” of zoi­ets. De ver­schil­lende cul­turen van de wereld (en hun tal­en) zijn steeds meer vervlocht­en aan het rak­en, waar­door dit soort lokale aan­passin­gen min­der belan­grijk worden.

Karel, Philips en een paus

En zo kan het komen dat de ene Engelse Charles (de vroeg­ste van de twee) in het Ned­er­lands al bij­na vier eeuwen “Karel” wordt genoemd, en de andere (de meest recente) “Charles”.

Maar er zijn meer voor­beelden te vin­den. Je kent van je geschiedenis­lessen miss­chien de Spaanse kon­ing Philips II (1527−1598). Die van Willem van Oran­je en de opstand in de Noordelijke Ned­er­lan­den, en ook die van Eliz­a­beth I en de Spaanse Arma­da. Wij ken­nen hem als Philips, in Frankrijk zeggen ze Philippe, in Duit­s­land Philipp, in Ital­ië Fil­ip­po, in Enge­land Philip en in Span­je (waar hij van­daan kwam) Felipe.

Nu wil het toe­val dat de huidi­ge Spaanse kon­ing ook Felipe heet. De zes­de. En wij noe­men hem… Felipe VI. Net als in Frankrijk, Duit­s­land en Enge­land. Alleen de Ital­ia­nen vol­hard­en nog en noe­men hem Fil­ip­po VI.

Zo zie je dat dit pro­ces nog volop in gang is, maar de trend is duidelijk: er wor­den steeds min­der namen vertaald.

Eén uit­zon­der­ing hierop is de paus. Ned­er­lan­ders noe­men de huidi­ge paus Fran­cis­cus, maar hij staat ook bek­end als François, Franziskus, Francesco, Fran­cis en Francisco.

En nu mag jij raden welke naam bij welke taal hoort…