Veel mensen hebben een decennium waar ze zich nostalgisch mee verbonden voelen. Je bent dan bijvoorbeeld een “kind van de jaren 90”. Of moet dat zijn: “kind van de jaren ’90” – mét apostrof? Nou… Je schrijft dat leesteken er soms wel bij en soms niet. Wij leggen uit hoe het zit!
Waar hebben we het over?
Het gebruik van cijfers in geschreven communicatie vraagt om een keuze tussen de rekenkundige notatie en een schrijfwijze met woorden. In beide gevallen zijn er spelregels.
Betekenis en gebruik
- De jaren 80 is de correcte manier om te verwijzen naar (vooralsnog) de jaren 1980.
- De jaren ’80 is een alternatieve schrijfwijze die je geregeld tegenkomt, maar die als onjuist (of “minder correct”) geldt.
Waarom hoef je die apostrof niet voor het cijfer te plaatsen?
Hij werkt hier als weglatingsteken en suggereert dus dat er letters of cijfers uit de tekst zijn weggevallen (zoals bijvoorbeeld in het woord z’n de letters “ij” zijn verwijderd en vervangen door een apostrof). Die weggelaten tekens zouden hier zijn: 19. Want de “80” in jaren 80 staat voor “1980”.
Maar de vraag is niet of dat getal 80 iets anders vertegenwoordigt. De vraag is of er een gesproken tekstdeel is weggelaten dat je in de normale spreektaal wel zou horen. En dat is niet zo, want verreweg de meeste mensen zouden niet voluit “de jaren 1980” zeggen. Dat klinkt een beetje vreemd. De gangbare vorm is simpelweg: de jaren 80.
Het feit dat we het over de jaren 80 van de twintigste eeuw hebben, is hier impliciet al gegeven. Het is niet gebruikelijk om die “19-” uit te spreken en dus hoef je hem ook niet te vervangen door een weglatingsteken.
Voorbeelden
- De popmuziek van de jaren 80 is de beste van allemaal.
- De jaren 50 waren in Europa een periode van wederopbouw.
- In de jaren 10 waren vooral superheldenfilms heel succesvol.
Even opletten
Aan dat laatste voorbeeld zie je meteen al waar de schoen soms wringt. Want de “jaren 10” waar die zin over gaat zijn de jaren 10 van de 21e eeuw, niet de 20e eeuw.
In sommige gevallen kun je daarom beter de eeuw erbij vermelden, om verwarring te voorkomen.
- De stomme films van de jaren 10 van de twintigste eeuw markeerden een bloeiperiode voor Hollywood.
- De jaren 90 van de achttiende eeuw vormden een turbulent hoofdstuk in de Franse geschiedenis.
Weetje
Je zag het al in het blokje hierboven en de voorbeelden daarbij: je kunt getallen natuurlijk ook uitschrijven, als woorden. Denk aan “13e eeuw” vs. “dertiende eeuw”.
Precies hetzelfde geldt ook voor de jaren 80 en soortgelijke aanduidingen. Je kunt immers ook schrijven: de jaren twintig, de jaren zestig, de jaren tachtig.
Sterker nog, dát is de vorm die volgens de meeste taalautoriteiten de voorkeur heeft, omdat dat het prettigst leest. Dus in alle voorbeelden hierboven kun je de getallen ook vervangen door het relevante cijferwoord.
Bonus-weetje:
In sommige gevallen kun je juist beter wél het weglatingsteken erbij zetten. Vaak is dat bij een verwijzing naar specifieke jaartallen (in plaats van decennia).
Als je bijvoorbeeld naar de eerste wereldoorlog verwijst als de oorlog van 1914–1918, maar dan zonder de beide 19-’en, dan zou je schrijven: de oorlog van ’14-’18.
Nou, ik weet zeker het op school andersom te hebben geleerd (dus de jaren 80 fout, de jaren ’80 goed, bovendien, ook goed: de jaren 1980, het laatste zelfs bij voorkeur). Met als argumentatie dat de korte vorm ’80 een verkorting was van (het in cijfers geschreven) 1980, in de “schoolargumentatie” ging het nooit over de uitspraak van het een en ander. En ik heb het ook steeds zo toegepast, dus ik heb, indien met cijfers, altijd geschreven: de jaren 1980. Maar het is mij dan waarschijnlijk gewoon fout onderwezen; jouw argumentatie komt heel steekhoudend op mij over. Ik maak er voortaan dan maar “de jaren 80” van (of, want zelfs beter dus, “de jaren tachtig”, al schreef ik het ook weleens op die laatste manier).
Iets anders, en naar ik denk een spaak in het wiel stekend als je een zekere analogie wilt houden met (het uitgesproken) “de jaren tachtig” (van bijvoorbeeld de twintigste eeuw): wat te denken van “de jaren “nul””, waar de mensen het steeds over hebben, sprekend over het eerste decennium van de huidige of, eventueel, een andere eeuw? Dat zeg je zo toch niet goed? Net als dat het, voluit gezegd, bijvoorbeeld de jaren negentienhonderdtachtig zou zijn, zou het, voluit gezegd – en, naar ik denk, op de enige juiste manier gezegd -, toch worden: de jaren tweeduizend, en toch niet: de jaren “tweeduizendnul” (ik krijg hier, terwijl ik dit schrijf, in de tekst dan ook een rood kringeltje onder, maar krijg dat eerlijk gezegd ook bij tweeduizendzeven)? Dus vandaar toch ook niet te schrijven: de jaren nul, 00, 0, ’00 of ‘0, maar wel: de jaren tweeduizend of de jaren 2000 (en negentienhonderd/1900, et cetera)?
Dank je voor je uitgebreide commentaar, Jack! Het is heel goed mogelijk dat je dit destijds anders hebt geleerd op school – de taal evolueert continu en wat geldt als “correct” of “juist” verandert voortdurend. De taalregels zijn eerder een (opzettelijke) rem op die ontwikkeling dan dat de regels de taal maken. Maar anno 2019 is volgens de meeste taalautoriteiten de stand van zaken: “jaren tachtig” heeft de voorkeur, gevolgd door “jaren 80”, met “jaren ‘80” als outsider.
En je hebt helemaal gelijk: je kunt natuurlijk ook zeggen en schrijven “de jaren 1980”. Dat is zeker niet fout. Maar mijn gevoel is dat verreweg de meeste mensen zelden “de mode van de jaren 1930” of “het politieke landschap van de jaren 1990” zullen zeggen. Het voelt meer vanzelfsprekend aan om dan “jaren 30” en “jaren 90” te zeggen. En in dat geval laat je dus niet bewust het woord/cijfer “negentien” weg; je wilde het überhaupt niet zeggen, en dus is er geen sprake van weglating. Dat is althans de logica achter het niet schrijven van de apostrof. Ik kan daar best in meegaan.
Overigens is het in het Engels wél gebruikelijk om een apostrof te plaatsen in decenniumaanduidingen zoals the ’80s. Daar hanteren ze dus precies de omgekeerde logica, al zie je ook in het Engels wel degelijk beide vormen in gebruik. Toch is er een groot verschil met het Engels: de meervoudsvorm die in het NL ontbreekt. Wij zeggen niet “de tachtigen” of “de 80’en” of zoiets. En in het Engels is het wél gebruikelijk om de eeuwnummering erbij te zeggen en te schrijven. Denk aan the 1930s, the 1790s, the 2010s. De vuistregel is dan dat je de eeuwcijfers kunt weglaten als je het hebt over een decennium in de afgelopen 100 jaar. Dus het verkorten van the 1940s tot the ’40s is prima. Maar met the 1340s zou je dat niet snel doen. Tenzij je in gesprek bent onder historici die het alleen over de 14e eeuw hebben, misschien.
En dan de jaren nul. Ik ben het helemaal met je eens dat de jaren “0”, van welke eeuw ook, vreemd klinken. Zelfs de jaren tien hebben een beetje een bijsmaak voor mij. Pas vanaf de jaren twintig gaat het voelen als een fijne omschrijving. Waarom, dat weet ik niet. De termen “de jaren nul” en “de jaren tien” bestaan wel degelijk en zijn ook in gebruik, zij het minder dan de daaropvolgende decennia. Maar, net als jij, zou ik niet snel “de jaren tweeduizendnul” zeggen, al voelt “de jaren tweeduizendtien” alweer iets beter. Veel hangt af van de context: het is wat formeel, maar als het kan, zou ik eerder schrijven “het eerste decennium van de 21e eeuw” of “de periode van 2000–2010” of zoiets.