Laura Norder en de opdringerige r

Naar alle waarschi­jn­lijkheid heb je haar nog nooit gezien, de mooie Miss Norder. Lau­ra, voor ingewi­j­den. Ze is heel Brits, maar wil ook wel eens in Ameri­ka de kop opsteken. Ze loopt vaak rond op de afdel­ing Won­der­lijke Ver­schi­jnse­len op de bure­len van Taalei­doscoop. Onder haar hoede valt dan ook de intru­sive link­ing r, ook bek­end als de intru­sive r.

Dat is een wel heel vreemde vogel, en om hem te snap­pen moet je even doen alsof je Koningin Eliz­a­beth in het kwadraat bent: doe je best om over­dreven chic, geaf­fecteerd British Eng­lish te praten.

Driving in my kahh

Goed, let op. Het spec­i­men waarmee dit exper­i­ment begint is het woord car. Dat klinkt in Ameri­ka door­gaans anders dan in Enge­land. Aan de overkant van de Atlantis­che plas spreken ze de r aan het eind namelijk wel uit, in de Britse received pro­nun­ci­a­tion niet. (RP is grofweg de Britse tegen­hang­er van de Alge­meen Beschaafde uit­spraak van het Ned­er­lands.) In Enge­land klinkt het dus: “kah”.

Maar die r staat er wel degelijk in de spelling, en er gebeurt iets won­der­lijks als car gevol­gd wordt door een klink­erk­lank, zoals in de vol­gende zin. The car is com­ing. Hoor je het? De twee mid­del­ste woor­den klinken samen zo ongeveer als “kah-riz”. En daar heb je die r dan, eindelijk.

Linking r

Deze plot­selinge ver­schi­jn­ing van een nor­maal onu­it­ge­spro­ken r als verbind­ing tussen twee woor­den heet een link­ing r. Het­zelfde truc­je doet zich voor in:

• I hear a bird singing
• Twen­ty-four is the num­ber of hours in a day
• The fire is spread­ing

en ontel­bare andere woord­com­bi­naties. Vergeet hier­bij niet je meest real­is­tis­che Queen Eliz­a­beth-imi­tatie te doen, want dan hoor je het het best.

Nu zijn er mensen, inclusief veel Engelsen – en zelfs Amerika­nen! – die deze uit­spraakregel met de beste bedoelin­gen gaan hyper­cor­rigeren. Ze gooien vrolijk een link­ing r tussen twee woor­den waar hij hele­maal niet hoort.

Zo ver­wordt Aus­tralia and New Zealand tot Aus­tralia-r-and New Zealand. Alsof er een onu­it­ge­spro­ken r aan het eind van “Aus­tralia” staat. Maar dat is hele­maal niet zo! Het­zelfde gebeurt met

• I thought I saw-r‑a pussycat
• Bren­da-r-and Eddy got married
• He says Tere­sa-r-is doing a great job

en tal­loze andere voor­beelden. Dit oneigen­lijke gebruik van de link­ing r heet offi­cieel een intru­sive r – een “opdringerige” r‑klank dus. (De taal­tech­nis­che term voor zo’n inlass­ing van een nieuwe klank in de uit­spraak is: epenthe­sis.)

Onder de motorkap

Om Lau­ra een plezi­er te doen, vol­gt nu een nuancer­ing voor de echte rasal­fa­beten, die hier het fijne van willen weten.

De Engelssprek­ende wereld wordt fonetisch wel onderverdeeld in twee grote groepen, op basis van de manier van uit­spreken van de let­ter r. Die groepen wor­den aange­duid met de ter­men rhot­ic en non-rhot­ic.

De eerste groep (rhot­ic) vol­gt de spelling: de r wordt alti­jd uit­ge­spro­ken als hij geschreven staat.

In de tweede groep (non-rhot­ic) zijn er drie cat­e­gorieën: de r wordt

1. wel uit­ge­spro­ken als hij staat voor een klink­er (street, rose)
2. maar niet als hij staat na een klink­er (there, work­place)
3. ten­z­ij er een hoor­bare klink­er op vol­gt (her­ring, para­ble)

Ten slotte

Let op! Het hier gemaak­te onder­scheid, “Ameri­ka is rhot­ic en Enge­land is non-rhot­ic”, gaat niet hele­maal op. Maar er zijn te veel lan­den en regio’s met een eigen Engelse uit­spraak om hier een uit­put­tende lijst te kun­nen geven, en dus bli­jft het bij deze samenvatting.

Nog één raadgev­ing. Mocht je ooit rond­lopen op de afdel­ing Won­der­lijke Ver­schi­jnse­len en Miss Norder tegenkomen, houd dan wel meteen op met je Eliz­a­beth-act. Lau­ra is namelijk best wel een fan van de Queen en vin­dt dat HRH met respect behaldeld moet wor­den. Som­mige din­gen zijn not done, en daar moet je je vol­gens haar aan houden.

Lau­ra Norder heeft het namelijk nogal op law and order. Maar dat kan ook niet anders, met zo’n naam.

Toch?