In IJsland vs. op IJsland

Hoe ver­wi­js je naar een land dat ook een eiland is? Of anders gezegd: naar een eiland dat ook een land is? Wan­neer is een eiland een heel land, en wan­neer is een land een heel eiland? Miss­chien kan het zelfs alle­bei tegelijk. Kor­tom: bevin­dt Reyk­javik zich “op IJs­land” of “in IJs­land”? We zoeken het uit!

Waar hebben we het over?

Staatkundi­ge gren­zen zijn poli­tiek-his­torisch ontstaan en vaak min of meer willekeurig. Aardrijk­skundi­ge gren­zen, zoals een kustli­jn, zijn objec­tief aan­wezig in het land­schap. Het samen­spel tussen die twee soorten gren­zen is met name bij eilan­den van belang.

Betekenis en gebruik

Bei­de vor­men zijn cor­rect, maar wel met een belan­grijk verschil:

• Met “in IJs­land” ver­wi­js je naar het land IJsland.
• Met “op IJs­land” ver­wi­js je naar het eiland IJsland.
  

Oftewel: kies je voor in, dan benadruk je de staatkundi­ge beteke­nis van de naam; kies je voor op, dan benadruk je juist de geografis­che beteke­nis. Dit onder­scheid is niet triv­i­aal, want er zijn een aan­tal heel ver­schil­lende com­bi­natiemogelijkhe­den. Kijk maar naar de voor­beelden hieronder.

Voorbeelden

?️ Sce­nario 1. Het eiland hoort bij een grot­er land.

In dit geval kies je bij­na alti­jd voor op:

• Je kunt op Ter­schelling heer­lijk vliegeren.
• Op Suma­tra heb je prachtige tempels.

Bij uit­zon­der­ing, vooral als je nadrukke­lijk ver­wi­jst naar een eiland als poli­tieke entiteit (bijvoor­beeld als gemeente), kun je ook voor in kiezen:

• De gemeen­ter­aad in Schier­mon­nikoog telt negen leden.
• De wolkenkrab­bers in Man­hat­tan zijn echt indrukwekkend.

Andere voor­beelden van eilan­den die bij een grot­er land horen: Ibiza, Sar­dinië, Alca­traz, Les­bos en Tasmanië.

?️ Sce­nario 2. Meerdere eilan­den vor­men samen een land.

Hier kies je alti­jd voor in:

• Mijn buur­man is in Indone­sië geboren.
• In Japan mak­en ze heer­lijke sojasaus.

Andere voor­beelden van lan­den die uit meerdere eilan­den bestaan: Mal­ta, Nieuw-Zee­land, de Bahama’s, de Fil­ip­i­j­nen en Fiji.

?️ Sce­nario 3. Op één eiland zijn er meerdere lan­den.

In dit geval kies je voor op als je ver­wi­jst naar het eiland en voor in als je ver­wi­jst naar de lan­den. Kijk maar naar het voor­beeld van de Domini­caanse Repub­liek en Haïti, die samen op het eiland His­pan­io­la liggen.

• Op His­pan­io­la wordt zow­el Spaans als Frans gesproken.
• De merengue is in de Domini­caanse Repub­liek een pop­u­laire dans.
• De poli­tieke sit­u­atie in Haïti is al jaren instabiel.

Andere voor­beelden van eilan­den waar zich meerdere staatkundi­ge een­heden op bevin­den: Ier­land (de repub­liek Ier­land + Noord-Ier­land), Tim­or (Oost-Tim­or + West-Tim­or [Indone­sië]), Sint Maarten (het Ned­er­landssprek­ende land Sint Maarten + de Franssprek­ende Col­lec­tiv­ité de Saint-Mar­tin) en Bor­neo (Brunei + Maleis deel + Indone­sisch deel).

?️ Sce­nario 4. Het eiland is zelf een land.

Hier komen we terug bij het ver­schil in beteke­nis dat je hier­boven al zag: in ver­wi­jst naar het staatkundi­ge land en op ver­wi­jst naar het geografis­che eiland. Bei­de voorzetsels zijn dus mogelijk. Je kunt twi­jfel­gevallen tegenkomen, maar vaak zul je toch een voorkeur hebben voor in of op.

• Ik ga vol­gend jaar back­pack­en op Jamaica met mijn vader.
• Homosek­suele relaties zijn in Jamaica offi­cieel nog steeds verboden.
• De glet­sjers op IJs­land zijn in snel tem­po aan het smelten.
• In IJs­land wor­den achter­na­men bepaald op basis van de voor­naam van de vad­er of moeder.

Andere voor­beelden van lan­den die uit één (hoofd)eiland bestaan: Mada­gaskar, Bar­ba­dos, Cuba, Tai­wan en Singapore.

?️ De bui­ten­cat­e­gorie. Het eiland is te groot om een eiland te zijn.

Een geval apart is Aus­tral­ië. Dat is ook een land­mas­sa omringd door water die één land vormt. Het is alleen zo groot dat we het geen eiland noe­men, maar een con­ti­nent. In dat geval kies je alti­jd voor in:

• Marc gaat in zijn tussen­jaar in Aus­tral­ië werken.

Een ander geval apart is dat andere con­ti­nent dat door een oceaan omringd wordt: Antarc­ti­ca. Dat is namelijk géén land, maar een grote land­mas­sa waar uiteen­lopende lan­den (betwiste) claims op mak­en en waar­van de poli­tieke sta­tus in door ver­schil­lende ver­dra­gen geregeld is. Daarom heeft de naam “Antarc­ti­ca” eerder een geografis­che dan een staatkundi­ge beteke­nis, en kies je liev­er voor op:

• Er zijn op Antarc­ti­ca onder­zoeks­cen­tra die het hele jaar door bemand zijn.

Even opletten

Een bij­zon­der geval van de ver­meng­ing van staatkundi­ge en geografis­che sta­tus zijn de Britse Eilan­den. Let op.

De twee hoofdei­lan­den zijn Ier­land en Groot-Brit­tan­nië. Maar geen van bei­de is een heel land. Op het eiland Ier­land vind je de Repub­liek Ier­land, maar ook de provin­cie Noord-Ier­land, die weer hoort bij het Verenigd Koninkrijk. Het hele eiland Groot-Brit­tan­nië behoort ook tot het Verenigd Koninkrijk, maar is niet één land. Het bestaat zelfs uit drie lan­den: Enge­land, Schot­land en Wales. En dan heb je nog de losse eilan­den Man, Guernsey en Jer­sey, die formeel niet tot het Verenigd Koninkrijk horen, maar weer wél deel uit­mak­en van het Brits Kroon­bez­it.

Duizelt het je al? Miss­chien maakt dit dia­gram het wat duidelijker.

Weetje

Het Ned­er­landse woord eiland komt van het Oud­friese eiland. In het Oud­fries betek­ende ei al “eiland”, dus een ei-land was dan een “eiland-land”. Die ver­dubbel­ing is gaan­deweg ver­geten, tot­dat eiland uitein­delijk in zijn een­t­je gewoon “eiland” ging betekenen.