Er is iets dat alle taalliefhebbers moeten weten. Of wacht even… Moest dat niet zijn: Er is iets wat alle taalliefhebbers moeten weten? Sommigen van ons hebben geleerd dat de ene vorm goed is en de andere fout. Is dat echt zo? En zo nee, hoe kies je dan? We leggen het uit!
Waar hebben we het over?
In sommige gevallen kunnen twee alternatieve taalvormen vredig zij aan zij bestaan. Al kun je dan alsnog wel een voorkeur hebben voor de een of de ander.
Betekenis en gebruik
Met het onbepaald voornaamwoord iets verwijs je naar een ding of idee dat niet concreet is. Sommige taalgebruikers geven daarom de voorkeur aan het betrekkelijk voornaamwoord wat, in plaats van dat.
Het idee is dat je op die manier een onderscheid maakt tussen concrete verwijzingen (“het huis dat daar staat”, “het probleem dat we hebben”) en niet-concrete verwijzingen (“iets wat ik je wil vertellen”, “iets wat vaker voorkomt”).
Maar in de praktijk zijn beide vormen in gebruik:
- Iets dat is een gebruikelijke, maar volgens sommigen minder nette, woordcombinatie.
- Iets wat is de meer gangbare keuze en is sowieso goed.
Voorbeelden
- Gelukkig is er iets wat/dat we eraan kunnen doen.
- Ik zag gisteren iets op straat wat/dat me verbaasde.
- Heb je iets wat/dat ik op deze schaafwond kan smeren?
Wat zegt jouw taalgevoel? Heb je in deze zinnen een duidelijke voorkeur voor wat of dat, of maakt het niet zoveel uit?
Even opletten
Soms kom je iets tegen in combinatie met een bijvoeglijk naamwoord. Denk aan: iets moois, iets geweldigs. Dat maakt het wat vage “iets” al wat concreter. Bij zulke woordcombinaties zal de keuze dan misschien vaker vallen op dat in plaats van wat.
Kijk eens naar de drie zinnen hieronder. Heeft je taalgevoel daarbij een andere intuïtie dan bij de voorbeelden hierboven?
- Gelukkig is er iets handigs dat/wat we eraan kunnen doen.
- Ik zag gisteren iets belachelijks op straat dat/wat me verbaasde.
- Heb je iets verzachtends dat/wat ik op deze schaafwond kan smeren?
Weetje
Dezelfde regels gelden voor een aantal andere woorden en woordcombinaties, zoals alles, niets, het enige, het beste en een hoop, en ook bij bijvoeglijk naamwoorden met het ervoor. Kijk maar:
- Ik geef je alles wat/dat je maar wilt.
- Er is niets wat/dat onze plannen kan doorkruisen.
- Het enige wat/dat we moeten vrezen is de angst zelf.
- Dit is het beste wat/dat ze ooit heeft gemaakt.
- Er is een hoop wat/dat we nog moeten uitzoeken.
- Het mysterieuze wat/dat ik niet begrijp is…
- Het hoogste gebouw wat/dat ooit gebouwd is staat in Dubai.
Bonus-weetje
Het is een beetje vergezocht, maar het woord wat kan ook nog de plaats innemen van iets. Ga maar na: in plaats van “Heb je al iets gegeten?” kun je ook zeggen “Heb je al wat gegeten?”.
Hoe doe je dat dan met een zin als “Er is iets wat ik je moet vertellen”? Je kunt daarvan maken: “Er is wat wat ik je moet vertellen”. Maar dat zullen veel mensen raar vinden klinken, met die dubbele wat.
In zulke gevallen, als je ze al niet helemaal vermijdt, kun je dus beter kiezen voor “Er is wat dat ik je moet vertellen”.