Stel, je hebt een harmonica en je speelt daar een deuntje op. Het klinkt eigenlijk best aardig. Zijn de geluiden die je maakt dan harmonisch, of misschien toch harmonieus? Of kan het zelfs allebei? En zo ja, wat is dan het verschil? Wij zoeken het voor je uit!
Waar hebben we het over?
Woorden die uit een gemeenschappelijke bron komen, kunnen gaandeweg toch een heel eigen, specifieke gebruik ontwikkelen. Maar ook dan blijft hun betekenis vaak verwant.
Betekenis en gebruik
- Harmonisch is een term in de muziek, wiskunde en natuurkunde die betekent: “gekenmerkt door harmonie”, “welluidend”, “met elkaar in overeenstemming”.
- Harmonieus is een lossere term met een verwante betekenis: “in een staat van harmonie”, “aangenaam om te horen”, “evenwichtig”.
Zo bezien is harmonisch een meer technische term, die objectief omschrijvend is. En harmonieus is een meer esthetische of metaforische term, die een (positief) oordeel uitspreekt.
Voorbeelden
- De muziek van Beethoven is harmonisch heel veelzijdig.
- De optelsom 1 + ½ + ⅓ + ¼ + ⅕ etc. is een harmonische reeks.
- De indeling van deze kamer is heel harmonieus.
- Op onze school gaat iedereen op een harmonieuze manier met elkaar om.
Even opletten
Deze beide woorden zijn afgeleid van het zelfstandig naamwoord harmonie. Maar let op: dat zijn eigenlijk twéé woorden, en dat zie je ook terug in de betekenis van harmonisch en harmonieus.
Harmonie kan namelijk betekenen:
- een evenwichtig, regelmatig of geordend geheel van elementen
- een goede verstandhouding, eensgezindheid, balans
De muziek is misschien wel hét voorbeeld van een domein waarin beide betekenissen van harmonie (en dus ook van hun afgeleide termen) van toepassing kunnen zijn. Een muziekstuk kan tegelijkertijd zowel harmonisch als harmonieus zijn.
Weetje
Als je teruggaat in de tijd, voeren al deze termen terug op het Griekse harmonica, dat “overeenkomstigheid van geluid” betekent.
Dit was al een metafoor, want de oudere, letterlijke betekenis van harmonica was “manier van bevestigen” of “geordend bestuur”, wat op zijn beurt weer was afgeleid van harmos: “gewricht” of “scharnier”.