Een paar dagen geleden hoorde ik in Science Talk, de onvolprezen podcast van Scientific American, een Engelse uitdrukking die ik niet kende en die me meteen nieuwsgierig maakte naar meer.
Kate Wong, een evolutiedeskundige, vertelde daarin over de ijstijd van het Saalien. Ze zei, “Starting around 195,000 years ago, and lasting up to 123,000 years ago, the planet entered into a glacial phase and kind of everything went to hell in a handbasket.”
Nou ben ik altijd in voor een interessant verhaal over klimaatveranderingen of de menselijke evolutie, maar mijn aandacht werd hier meteen weggekaapt door dat wonderschone idioom. To go to hell in a handbasket… Prachtig! De betekenis is meteen duidelijk. In alledaags Nederlands: naar de klote gaan.

Dat er in zo’n zegswijze met het thema van de onderwereld gespeeld wordt, is niet verrassend. Er zijn genoeg uitdrukkingen die (in de breedst mogelijke zin) te maken hebben met het idee van “verslechterende omstandigheden” en die de hel aanroepen. Denk aan “door een hel gaan” / go through hell of de verwensing “loop naar de hel” / go to hell.
Maar dan: hoezo die mand met handvatten? Die zie je niet meteen aankomen. De ontstaansgeschiedenis van deze kreet is wat schimmig, maar één ding is wel duidelijk: de bron van meerdere variaties op “to go to hell in a…” ligt in Amerika, rond het midden van de negentiende eeuw. Er waren alternatieve versies zoals hell in a handcart of hell in a wheelbarrow, maar die zijn min of meer uitgestorven.
Er wordt gespeculeerd over de mogelijke “betekenis” van de toevoeging handbasket. Maar meer waarschijnlijk is dat het een speelse alliteratie is ter versterking van het origineel, net zoals as dead as a doornail, dat door Shakespeare voor het eerst is opgetekend.
Hoe dan ook, ik ben blij dat ik dit juweeltje tegen het lijf liep, en dat deze uitdrukking niet eh… naar de hel is gegaan in een handmand.