Genderneutraal taalgebruik: hij of zij of…

In veel lan­den groeit het besef dat er mensen zijn die zich onge­makke­lijk voe­len bij het gang­bare onder­scheid tussen man en vrouw. Er wordt aan veel kan­ten gekn­abbeld aan het tra­di­tionele idee dat onzicht­bare eigen­schap­pen zoals sek­suele iden­titeit naad­loos samen­vallen met biol­o­gis­che cat­e­gorieën als “man­nelijk” en “vrouwelijk”.

Zo vraagt de gemeen­schap van trans­gen­der per­so­n­en die zichzelf niet zien als óf een “hij” óf een “zij” steeds nadrukke­lijk­er om begrip voor de bij­zon­dere posi­tie die zij innemen. De roep om hun leefomgev­ing zo gen­derneu­traal mogelijk te mak­en klinkt steeds luider – ook op het gebied van taal­ge­bruik. Deze maand deed het Trans­gen­der Netwerk Ned­er­land een voorzet voor een ver­rijk­ing van ons arse­naal aan voornaamwoorden.

Een kwestie van gender

Om te begin­nen een beet­je achter­grond. Er is al enkele decen­nia een beweg­ing in de taal gaande waar­bij woor­den als sekse en ges­lacht steeds min­der gebruikt wor­den om iemands, eh… gen­der aan te duiden. Ook in het Engels is het woord gen­der bezig aan een betekenisveran­der­ing. Het tra­di­tionele gebruik als spec­i­fieke aan­duid­ing voor “man­nelijk of vrouwelijk” maakt plaats voor een toepass­ing als overkoe­pe­lende naam voor een con­tin­uüm van sek­suele iden­titeit, waar­bij mas­culiene en fem­i­niene eigen­schap­pen steeds vloeien­der in elka­ar over­lopen. In die zin staat het Ned­er­landse gen­der dichter bij het Engelse gen­der iden­ti­ty.

bowie
David Bowie was een gen­der bender

Het tal­ige speelveld veran­dert nog steeds – zoals bij veel poli­tiek geladen domeinen – maar er zijn inmid­dels een paar min of meer herken­bare ter­men waarmee je iemands gen­der kunt omschrijven:

  • Cis­gen­der. Bij een cis­gen­der per­soon over­lapt de sek­suele iden­titeit met het lichamelijke ges­lacht. Oftewel: je hebt een man­nen­li­jf en je voelt je man, of je hebt een vrouwen­li­jf en je voelt je vrouw. De meeste mensen vallen in deze cat­e­gorie. Maar: vri­jwel alle cis­gen­ders zullen zichzelf niet zo noe­men; zij vin­den dat ze “gewoon” man of vrouw zijn.
  • Trans­gen­der. Een trans­gen­der per­soon is iemand waar­bij de sek­suele iden­titeit en het lichamelijk ges­lacht juist niet samen­vallen. Oftewel: je hebt een man­nen­li­jf en je voelt je vrouw, of je hebt een vrouwen­li­jf en je voelt je man, of je voelt je niet duidelijk óf man óf vrouw.
  • Binair. Een binaire gen­deri­den­titeit gaat uit van het onder­scheid tussen man en vrouw. Alles cis­gen­der mensen vallen hieron­der, en ook trans­gen­ders die zich volop man of vrouw voelen.
  • Non-binair. Een non-binaire gen­deri­den­titeit past niet in de nette vak­jes “man” en “vrouw”. Het kan dan gaan om mensen die zich zow­el man­nelijk als vrouwelijk voe­len, of om mensen die zich bij geen van bei­de thuisvoe­len. Het meest gang­bare woord hier­voor in het Engels is non-bina­ry of gen­derqueer.

Voor de zuiv­elken­ners onder ons: cis­gen­der is choco­lade­vla of vanillevla, binair trans­gen­der is choco­lade­vla in een vanillevla­pak of ander­som, en non-binair trans­gen­der is dubbelvla in een pak voor vanille- of chocoladevla.

Let op!
Deze opsom­ming is verre van volledig. En afhanke­lijk van welke bron­nen je raad­pleegt, zul je ook andere nuances en afbak­enin­gen tegenkomen tussen de ver­schil­lende ter­men. Het geeft eens te meer aan dat in dit tal­ige domein alles nog heel fluïde is. De algemene trend is dat er steeds meer ver­takkin­gen en spec­i­fi­caties komen.

Voornaamwoorden gezocht

Als je niet weet of je het over een vrouw of man hebt, is het in het Engels hele­maal niet vreemd om in plaats van he or she het woord they te gebruiken, in plaats van him or her te kiezen voor them, en in plaats van his or her voor their. Kijk maar:

Who­ev­er wins The Voice this year, they are sure to get a record contract.

When I find out who broke my lap­top, I’m going to make them pay.

One of the chil­dren left their sand­wich in the classroom.

En zo komen we bij de aankondig­ing van het Trans­gen­der Netwerk Ned­er­land (TNN).

tnn logo

Deze sticht­ing behar­tigt de belan­gen van trans­gen­ders en had van de eigen achter­ban geho­ord dat het voor non-binaire trans­gen­der per­so­n­en soms frus­tr­erend is als er naar ze ver­wezen wordt met hij of zij en vergelijk­bare woor­den. Immers, “non-binair” betekent dat geen van bei­de (tegengestelde) benamin­gen de lad­ing echt dekt.

Daarom had het netwerk een inven­tarisatie gemaakt om te komen tot een voors­tel voor een alter­natief, een aan­vulling op het taal­reper­toire à la het Engelse they/them/their. Na een eerste proef­stem­ming kwa­men ze tot een short­list waarop gestemd kon wor­den, en de “win­naars” zijn nu bekend.

Hun hen hun

Als gen­derneu­trale aan­vulling op hij en zij stelt TNN voor: “hen” (of evt. “hun”). Als aan­vulling op hem en haar kiezen ze voor: “hen”. En als alter­natief voor zijn en haar stellen ze “hun” voor.

Denk even met me mee voor een klein exper­i­ment. Neem de vol­gende drie zin­nen, waarin je niet weet of het onder­w­erp een man of vrouw is:

Robin zei dat hij/zij wat lat­er komt.
Ted­dy vroeg of je hem/haar kunt ophalen.
Anne is zijn/haar sleu­tels kwijtgeraakt.

Bij deze zin­nen heb je het voor­naam­wo­ord nodig om te weten of Robin, Ted­dy en Anne een man of een vrouw zijn. Maar wat als ze non-binaire trans­gen­der per­so­n­en waren? Dan zouden deze drie zin­nen vol­gens TNN dus moeten luiden:

Robin zei dat hen wat lat­er komt.
Ted­dy vroeg of je hen kunt ophalen.
Anne is hun sleu­tels kwijtgeraakt.

Je ziet meteen waar de schoen wringt. De tweede en derde zin beteke­nen nu ineens iets heel anders! Ted­dy vraagt je om andere mensen op te halen en Anne is de sleu­tels van andere mensen kwijtgeraakt.

Opgepimpt

Je kunt wel met elka­ar afspreken dat deze opgepimpte hun-hen-hun voor­taal ook ver­wi­jzen naar een non-binaire trans­gen­der per­soon in het enkelvoud – maar daarmee ver­g­root je alleen maar de taalver­war­ring, in plaats van duidelijkheid te schep­pen. En daar komt nog bij dat het voor veel mensen sowieso al onduidelijk is wan­neer ze nou hen of hun moeten gebruiken, ook zon­der dat deze nieuwe beteke­nis in de mix gegooid wordt.

Het zou me dan ook niet ver­bazen als dit voors­tel, hoe sym­pa­thiek ook, een doo­dge­boren kind­je is. Toch staat het TNN niet alleen met dit ini­ti­atief en spe­len gevoe­lighe­den ron­dom de rol van ges­lacht in de taal al veel langer – ook in andere tal­en. Daarover vol­gende week meer!

Abonneer
Laat het weten als er
guest

11 Comments
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties
Rusty

waarom blazen we het woord gij niet nieuw lev­en in. Dit is van oud­sh­er gen­der neu­traal Het zal wen­nen wor­den om dit in de eerste per­soon enkelvoud te gebruiken.

Jan Willem

xy of yx dekt de lad­ing heel toepas­selijk lijkt me. Hij, zij en xy/yx (kies maar).
Daar­naast zijn, haar en hyn miss­chien?… zyx klinkt niet zo smakelijk

alex

Non-binair heeft niks te mak­en met trans- of cis­gen­der. Non-binair is het tegen­overgestelde van binair (alléén man of alléén vrouw). Non-binair is een overkoe­pe­lende term voor gen­ders die buiten slechts man óf vrouw vallen (bigen­der, gen­der­flu­id, agen­der, enz.). Je kan non-binair zijn en je nog steeds thuis voe­len in je binaire lichaam. Je kan ook non-binair zijn en je niet thuis voe­len in je lichaam: non-binair trans­gen­der (een term die lat­er gebruikt wordt). Trouwens, gen­derqueer is niet het Engelse woord voor non-binair, non-bina­ry is de ver­tal­ing. Gen­derqueer is een apart non-binair gender.

ikke

ge en gij?

Willem Van Oranje

Is xij een optie voor een non-binaire hij/zij ?
Robin zei dat xij wat lat­er komt.
En is xem een optie voor een non-binaire hem/haar:
Ted­dy vroeg of je xem kunt ophalen.
En xij kan xijn wor­den voor een non-binaire zijn/haar:
Anne is xijn sleu­tels kwijtgeraakt.

trackback

[…] als aan­vulling op ‘haar/hem’ en ‘haar/zijn’, namelijk “hen” of “hun”. Taalei­doscoop probeert het voors­tel uit, maar de voorgestelde woor­den lei­den soms tot onduidelijkheid, zoals […]