In sommige gevallen kun je de verbuigings‑e bij een bijvoeglijk naamwoord weglaten in combinatie met het lidwoord een. Dat is het verschil tussen “een fijne persoon” en “een fijn persoon”, of “een briljante schaker” en “een briljant schaker”, etc. Wanneer kun je die -e weglaten, en maakt dat nog iets uit voor de betekenis? We zoeken het uit!
Waar hebben we het over?
Even een stapje terug: wanneer komt die extra -e ook alweer ten tonele? (Dit wordt even een beetje technisch, maar houd vol; het is te doen.)
Je schrift die extra -e als het bijvoeglijk naamwoord (a) voor een de-woord staat, of (b) voor een het-woord staat in combinatie met het lidwoord het of een aanwijzend voornaamwoord (dit, dat) – maar dan weer juist niet in combinatie met het lidwoord een. Staat het bijvoeglijk naamwoord los, apart van het zelfstandig naamwoord waar het op slaat, dan vervalt de -e.
Dus…
- de/die/deze slimme detective
(de-woord, bepaald lidwoord, wel -e) - een slimme detective
(de-woord, onbepaald lidwoord, wel -e) - de detective is slim
(staat apart, geen -e) - het/dat/dit kleine huisje
(het-woord, bepaald lidwoord, wel -e) - een klein huisje
(het-woord, onbepaald lidwoord, geen -e) - het huisje is klein
(staat apart, geen -e)
Zoals je ziet, krijg je eigenlijk bijna altijd die -e erbij, tenzij het bijvoeglijk naamwoord los in de zin staat of het voor het-woord staat én je als lidwoord een gebruikt.
Betekenis en gebruik
Oké, dan door naar onze lieve vriend, die fijne persoon die ook een fijn persoon is. Wat is het verschil in betekenis tussen die twee? Als je de -e weglaat, dan slaat het bijvoeglijk naamwoord nog sterker op het geheel van de persoon, al zijn karaktertrekken.
- een fijne persoon is dan een persoon die toevallig ook fijn is
- een fijn persoon is een persoon die wezenlijk, in zijn essentie, een fijn mens is
Voorbeelden
Je ziet dit verschil nog duidelijker als je in plaats vaneen woord als persoon of mens iemands beroep kiest als zelfstand naamwoord.
- een grote componist is een componist die toevallig ook groot is
- een groot componist is iemand die als componist een grootheid is
Nog eentje:
- een slechte politicus is een politicus die toevallig ook slecht is
- een slecht politicus is iemand die als politicus slecht presteert
Even opletten
Zo’n nuance in betekenis werkt overigens niet altijd even goed. Voel jij bijvoorbeeld een groot verschil tussen “een beroemde voetballer” en “een beroemd voetballer”? En in sommige gevallen werkt het überhaupt niet. Kijk maar: “een goede moeder” klinkt prima, maar “een goed moeder” is ronduit raar (terwijl “een goed mens” weer wél kan).
Je zult dus een beetje op gevoel moeten navigeren.
Weetje
Je zult het al gezien hebben aan alle voorbeelden: dit trucje werkt alleen met zelfstandige naamwoorden die een mens omschrijven. Combi’s zoals “een mooi auto”, “een echt verbetering” of “een wonderlijk geschiedenis” zijn totaal niet levensvatbaar.
En: het werkt alleen met de-woorden, omdat het-woorden hun -e altijd verliezen in combinatie met het lidwoord een. Ga maar na: combinaties als “een slimme kind” of “een lange meisje” zijn ongrammaticaal – terwijl het wel degelijk “het slimme kind” en “het lange meisje” is, mét -e.