Dubbelepunt of puntkomma?

Leestekens bestaan alleen in geschreven taal, en hun gebruik heet offi­cieel inter­punc­tie. De enige manier waarop je leestekens kunt uit­spreken, is door hun naam hardop te zeggen. Kom­ma. Gedacht­estreep­je. Uitroepteken. Apos­trof. En zo kun je nog wel even door­gaan, want de fam­i­lie Leesteken is behoor­lijk groot.

Twee fam­i­liele­den liggen de laat­ste tijd een beet­je met elka­ar in de clinch. En dat komt alleen maar omdat veel mensen de ver­keerde vraag aan het stellen zijn.

Die vraag is deze: “Moet ik hier een dubbelepunt of een pun­tkom­ma gebruiken?”

Pas op!

Probeer die vraag nou niet vast te gaan beant­wo­or­den. Het is immers de ver­keerde vraag. Hij lijkt een beet­je op deze vraag: “Moet ik hier een kruiskop­schroeven­draaier gebruiken of een hoofd­was­mid­del?” En toch vra­gen, elke dag weer, veel mensen zich af hoe het zit met pun­tkom­ma en dubbelepunt.

Wel­nu, let op.

De pun­tkom­ma wordt niet zo vaak gebruikt (althans: niet zo vaak cor­rect gebruikt), maar is wel een van de sym­pa­thiek­ste en ele­gantste leestekens. Hij hoort samen in één bak met de kom­ma en de punt – hoe toepas­selijk. Je kunt met deze leestekens aangeven wat de inhoudelijke afs­tand is tussen twee stellingen.

  • Met een kom­ma verbind je twee zins­de­len die tot dezelfde stelling behoren, zoals in deze zin.
  • Met een punt scheid je twee stellin­gen in afzon­der­lijke zin­nen. Deze bul­let is daar een voor­beeld van.
  • De pun­tkom­ma zit daar pre­cies tuss­enin. De twee zins­de­len die je door een pun­tkom­ma verbindt, kun­nen meestal elk op zich als zelf­s­tandi­ge, volledi­ge zin­nen bestaan; ze zijn alleen inhoudelijk zo met elka­ar ver­stren­geld dat ze eigen­lijk tot één totaal­stelling behoren – zoals in deze zin.

Het is dus een kwest­ie van nuance.

En de dubbelepunt dan?

Nu wordt het lastig, want de dubbelepunt is een ver­haal apart. Je kunt hem voor drie din­gen gebruiken.

Het eerste is het ope­nen van een citaat:

  • Jan zei: “Je moet hier geen pun­tkom­ma gebruiken.”

Het tweede is het aankondi­gen van een opsomming:

  • Hij jon­gleerde met vier voor­w­er­pen: een pak hoofd­was­mid­del, een woor­den­boek, een golf­bal­let­je en een kruiskopschroevendraaier.

Het derde en laat­ste is ook meteen het ingewikkeld­ste. Gebruik een dubbelepunt om een direct inhoudelijk ver­band aan te geven tussen wat er voor en na het leesteken staat. Het gaat dan met name om vier soorten verbanden.

Num­mer 1 – de stap van inlei­d­ing naar hoofdmededeling:

  • Draai er maar niet om heen: je hebt het golf­bal­let­je lat­en vallen.

Num­mer 2 – de stap van alge­meen naar specifiek:

  • De weersverwacht­ing is niet gun­stig: er komt onweer.

Num­mer 3 – de stap van oorza­ak naar gevolg of andersom:

  • Onze winst zal dit jaar tegen­vallen: door de Brex­it is de omzet gedaald.

Num­mer 4 – de stap van vooraf­gaande stelling naar conclusie:

  • Onze marges zijn te klein gewor­den: de kosten moeten omlaag.

Oké, even rustig ademhalen…

Verwarring alom

Nu zijn er mensen die de pun­tkom­ma mis­bruiken door hem op te lat­en draven waar eigen­lijk een dubbelepunt moet staan. En dan in het bij­zon­der voor het aankondi­gen van een opsom­ming (of een lijst met bul­lets) en voor het stap­je van inlei­d­ing naar hoofdmed­edel­ing. Je kri­jgt dan zin­nen als:

  • * Bert heeft twee hobby’s; jon­gleren en golfen.
  • * Nog een laat­ste opmerk­ing; de ver­gader­ing van don­derdag begint een uur later. 

Jam­mer maar helaas: alle­bei fout.

De moeite waard

Het is al met al best een ingewikkeld ver­haal. Vooral omdat, in dit geval, in inter­punc­tieland het ver­schil tussen een hoofd­was­mid­del en een kruiskop­schroeven­draaier slechts bestaat uit een klein sik­je aan de onder­ste punt/komma.

De korte ver­sie is dit: als je aarzelt tussen een dubbelepunt en een pun­tkom­ma, heb je waarschi­jn­lijk een dubbelepunt nodig. Kies alleen voor een pun­tkom­ma om twee gram­mat­i­caal com­plete stellin­gen die inhoudelijk ver­want zijn in één totaalzin aan elka­ar te koppelen.

Het is de moeite waard om dit onder­scheid goed in de vingers te kri­j­gen; je hoeft het alleen even goed op je te lat­en inwerken. Het is eigen­lijk net een hoofdwasmiddel…

Abonneer
Laat het weten als er
guest

0 Comments
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties