Corona, Covid-19, Wuhan-virus… wat is het verschil?

Het nieuws wordt al weken beheerst door updates over de ver­sprei­d­ing van het coro­n­avirus in steeds meer lan­den en con­ti­nen­ten. Als ziek­tev­er­wekker doet “coro­na” het behoor­lijk goed, maar ook taalkundig heeft hij het een en ander teweeggebracht.

Ver­schil­lende ter­men buite­len in de ver­slaggev­ing over elka­ar heen: coro­na, Covid-19, Wuhan­virus… maar wat beteke­nen ze alle­maal pre­cies? We bek­ijken de taal van coro­na door de Taaleidoscoop!

Corona

Het meest in het oog sprin­gende woord is wel coro­na zelf. Het komt voor (met en zon­der kop­pel­teken; met en zon­der hoofdlet­ter) in samen­stellin­gen zoals coro­n­avirus, coro­na-beleid en coro­na-infec­tie, en staat in zijn een­t­je sym­bool voor van alles en nog wat ron­dom deze infec­tie. Moet iemand op kan­toor flink niezen? Dan heeft een ander al snel gekscherend “Coro­na!” gezegd.

Coro­na is het Lati­jnse woord voor kroon of (lauwer)krans. Maar hoe is dat woord in de naam van dit virus terechtgekomen? 

Om te begin­nen is er hele­maal niet zoi­ets als “hét coro­n­avirus”. Coro­n­avirussen of Coro­n­aviri­dae zijn een fam­i­lie van RNA-virussen die ver­pakt zit­ten in een omhulsel met kleine uit­steek­sels die de vorm van een knots of bloem­blad hebben. Onder een elek­tro­nen­mi­croscoop ziet dat er zo uit. 

Dit lijkt een beet­je op het beeld dat je kri­jgt als je tij­dens een zonsver­duis­ter­ing een foto maakt van de hete atmos­feer van de zon, die er dan uitzi­et als een heldere, dif­fuse lichtkrans. Kijk maar:

Astronomen noe­men zo’n lichtkrans sinds de vroege 19e eeuw een coro­na, omdat het lijkt op een kroon van licht die ron­dom de zon ligt. En dat inspireerde medici eind jaren 1960 om de fam­i­lie van RNA-virussen-met-uit­steek­sels ook naar een Lati­jnse kroon te vernoemen.

Bin­nen de fam­i­lie van de Coro­n­aviri­dae heb je de sub­fam­i­lie van de Ortho­coro­n­aviri­nae. Daaron­der valt weer het ges­lacht van de Beta­coro­n­avirussen – en daar­toe behoort “ons” coronavirus.

Een nieuw coronavirus

We zijn nu op een klein prob­leem ges­tu­it. Want het coro­n­avirus dat de voorpagina’s beheerst is er dus maar een­t­je uit een hele grote verza­mel­ing coro­n­avirussen. Sterk­er nog, menigeen die ’s win­ters een verk­oud­heid of de griep oploopt, heeft óók een coro­n­avirus te pakken! (Voor de fijn­proev­ers: zo nee, dan is het waarschi­jn­lijk een rhinovirus.)

Daarom moesten we er iets op verzin­nen om dit coro­n­avirus een eigen naam te geven. En dat hebben we ook gedaan, met vallen en opstaan.

Eerst waren de weten­schap­pers aan zet. Omdat dit virus het resul­taat is van een nieuwe mutatie die in 2019 ontstond, ver­zon men de afko­rt­ing 2019-nCoV. Lees: 2019 (het jaar) + n (voor nieuw) + Co (voor coro­na) + V (voor virus). Ook een andere vol­go­rde deed zijn intrede: nCoV-2019.

Maar ja, dat bekt niet echt lekker. Al snel kwa­men jour­nal­is­ten met andere benamin­gen die meer tot de ver­beeld­ing sprak­en. Miss­chien heb je het Chi­nese coro­n­avirus langs zien komen (ver­noemd naar het land van oor­sprong), of anders het Wuhan-coro­n­avirus (naar de stad), of miss­chien wel het Wuhan-virus (lekker kort).

Toch heeft recht­toe rech­taan benam­ing “het coro­n­avirus” – die strikt genomen onvolledig is – zich inmid­dels geves­tigd in de volksmond als de gang­bare naam voor dit virus. Naar­mate meer en meer lan­den besmet raak­ten, werd de link met de oor­spronke­lijke Chi­nese uit­braak ook steeds min­der relevant.

Inmid­dels wordt coro­n­avirus vaak ook al verko­rt tot sim­pel­weg “coro­na” (denk aan coro­n­abeleid, coro­n­avra­gen, coro­n­avac­cin etc.). Als we over een paar jaar weer een coro­na-uit­braak hebben, zal de naam wel weer herzien wor­den als “het coro­n­avirus van 2019−2020” of zoiets.

Voor de weten­schap­pelijke aan­duid­ing is trouwens uitein­delijk gekozen voor SARS-CoV­‑2 (severe acute res­pi­ra­to­ry syn­drome coro­n­avirus 2). De toevoeg­ing SARS- is niet toe­val­lig: eerdere virale epi­demieën die een naam met SARS of MERS kre­gen, zoals in 2003 en 2012, waren ook al coronavirussen. 

COVID-19

Maar een virus is nog geen ziek­te. Het influen­za­virus veroorza­akt een ziek­te die we “griep” noe­men. Dus hoe noe­men we dan de ziek­te die veroorza­akt wordt door het nieuwe coronavirus?

Op 11 feb­ru­ari 2020, pak­weg twee maan­den nadat de uit­braak begon op een vis­markt in Wuhan, kwam het ver­lossende woord van de WHO, de Wereldge­zond­hei­d­sor­gan­isatie. De nieuwe ziek­te heet COVID-19. Ook de vari­ant Covid-19 werd snel pop­u­lair, omdat “covid” zich fijn als let­ter­wo­ord laat uitspreken.

Dat de CO + VI in COVID-19 staan voor “coro­na” en “virus”, dat had je al ger­aden. Maar waar komt die D van­daan? Voluit heet deze ziek­te Coro­n­avirus dis­ease 2019, dus de D is de open­ingslet­ter van dis­ease. De 19 staat voor het jaar van de uit­braak: 2019.

Tel maar raak

Je ziet dat we met deze nieuwe naamgev­ing een voorschot nemen op de mogelijkheid dat dit niet de laat­ste epi­demie met een coro­n­avirus zal zijn. Stel dat het dit jaar in decem­ber weer raak is, dan ligt de naam Covid-20 erg voor de hand.

Let op! De num­mer­ing van de ziek­te­na­men hanteert dus de jaar­tallen als basis. Maar de num­mer­ing van het virus zelf is voor­lop­ig op basis van sim­pele cijfers: SARS-CoV­‑2 is het tweede coro­n­avirus dat in deze clas­si­fi­catie een naam krijgt.

Daarmee hoeven de twee niet meer in de pas te lopen met elka­ar. Stel dat we deze naamgev­ing aan­houden en de vol­gende epi­demie komt pas over vijf jaar, dan zou je dus SARS-CoV­‑3 kun­nen kri­j­gen als ziek­tev­er­wekker voor Covid-24. De tijd zal het leren…

Naamgenoten

Je zag al dat coro­na een “gewoon” Lati­jns woord is. En de astronomen en medici die we eerder tegenkwa­men zijn bij lange na niet de eni­gen die het gebruikt hebben.

Een kleine zoek­tocht bij de Kamer van Koo­phan­del leert bijvoor­beeld dat er in Ned­er­land meer dan 150 bedri­jven zijn met het woord coro­na in hun han­del­snaam. Van Coro­na Beeldtech­niek tot Coro­na Con­sul­tan­cy, van Coro­na Bar Danc­ing tot Bloe­men­sa­lon Coro­na – het regent corona’s in het bedrijfsleven.

Er is ook een pop­u­lair bier­merk dat Coro­na heet. In de afgelopen weken deed het “nieuws” de ronde dat de verkoop van dit bier gekelderd was omdat kop­ers bang waren gewor­den door het coro­n­avirus. Dat bleek niet echt het geval (zie deze factcheck), maar de link tussen bei­de corona’s was te ver­lei­delijk om deze kans op click­bait te lat­en schieten.

In de Amerikaanse staat Ari­zona is er zelfs een bedri­jf dat Covid heet. Maar vooral­snog lijkt dat geen nare gevol­gen te ondervin­den van zijn nieuwe naamgenoot.

Toch is de gedachte niet hele­maal onzin­nig. Toen in de vroege jaren tachtig de aid­sepi­demie begon, was er een afs­lankprod­uct dat al tien­tallen jaren suc­cesvol was onder de naam Ayds Reduc­ing Plan Can­dy, kortweg Ayds – wat, inder­daad, een homo­foon is van AIDS. Tegen het einde van het decen­ni­um waren de verkopen met 50% ges­lonken en besloot het bedri­jf om de merk­naam te veran­deren in Diet Ayds. Maar het mocht niet meer bat­en: enkele jaren lat­er is het merk verdwenen.

Hopelijk zullen de bedri­jven en merken die nu een “infec­tie” met coro­na of Covid oplopen het beter doen. Daar drinken we een biert­je op!