Vorige week is bekendgemaakt dat wetenschappers in Roemenië zeer oude grottekeningen hebben ontdekt. Ze zijn ergens tussen de 23.000 en 35.000 jaar oud, en dateren dus van het prilste begin van de menselijke beschaving.
Zo’n achteruitkijkspiegel van enkele tienduizenden jaren klinkt als héél veel tijd. Maar als je het omrekent met als meetlat de spanne van wieg tot graf, dan zijn het maar enkele honderden mensenlevens achter elkaar. In die tijd zijn we gegaan van een neushoorn op een rotswand tot de iPhone 4. Dat stemt tot nadenken.
Al denkende kwam ik uit bij het woord barbaar. Naarmate de menselijke samenlevingen zich verder ontwikkelden, groeide het besef dat andere groepen ook andere culturen hadden. Een andere taal, andere gewoontes en regels, een andere geschiedenis.
Tegen de tijd dat culturen zich hadden opgewerkt tot heuse beschavingen, kon het bijna niet anders of er werd op die Ander neergekeken. Want we willen toch weten dat Wij de beste zijn. De Grieken vonden de Perzen maar ongeciviliseerde wilden, en de Perzen vonden op hun beurt de Grieken een ongeregeld stelletje omhooggevallen olijfplukkers.
Elke Beschaafde heeft zo zijn Barbaar.
Maar het woord barbaar, dat hebben we aan de Grieken te danken. Het Griekse barbaros betekende oorspronkelijk “buitenlands”, “vreemd”, of “onwetend”. Het zelfstandig naamwoord barbaroi duidde alle mensen aan die niet Grieks waren. Het woord had in eerste instantie geen nare bijsmaak, maar na de Perzische oorlogen van de vijfde eeuw v.Chr. veranderde dat. Toen begon het woord zijn betekenis van “onbeschaafd” te krijgen.
De Romeinen, zie eigenlijk zelf ook barbaroi waren, namen het woord over. Het werd een benaming voor alle volkeren die geen Griekse of Romeinse wortels hadden. Via het Latijn en het Oudfrans baande de term zich een weg naar zowat alle hedendaagse Europese talen. Inclusief ons eigen barbaar.
De betekenis van “woest en wreed” kreeg barbaars pas overigens veel later, in de 16e eeuw. Toen was de antieke wereld al lang ter ziele, maar beleefde hij wél net een grote revival: de Renaissance.
De vrouwennaam Barbara heeft trouwens dezelfde bron. Voor niet-Grieks-Romeinse mannen bood de Romeinse wereld geen soelaas, maar kennelijk werden met de tijd “barbaarse” vrouwen (slavinnen) als exotisch en aantrekkelijk gezien. Zo werd het woord, ondanks zijn oorsprong, toch nog een naam die je aan je kinderen zou willen geven.