Leren is leren, toch? Jij leert mij hoe je een ei pocheert; ik leer van jou hoe ik mijn veters kan strikken. Maar nee, het ene “leren” is het andere niet. Dat verschil mag in het Nederlands dan onzichtbaar zijn, in het Engels is het dat zeker niet.
TVDW: Anapest
Samenzweerder
Het zal niet al te veel moeite kosten om je de volgende scène voor te stellen; je kent hem uit talloze films en tv-series. Iemand (een Engelsman of Amerikaan) komt een kamer binnen en zegt tegen de aanwezigen: “Hi guys!” Daar is op zich niks opmerkelijks mee aan de hand, zou je denken.
Maar in de achtergrond van deze scène bevinden zich – onzichtbaar, natuurlijk – een man die van zijn vrouw wil scheiden, 63 tonnen buskruit en een jaarlijks vuurwerkfestijn. Hoe breien we dat allemaal elkaar?
Een koninklijk probleem
De man in kwestie is niet zomaar de eerste de beste. Het was niemand minder dan de Engelse King Henry VIII. Die leefde van 1491 tot 1547, en in 1527 had hij een probleem. Hij had er wel meer, natuurlijk, hij was immers koning van een van de machtigste landen ter wereld. Maar dit was een wel bijzonder netelig probleem. Hij was namelijk getrouwd met Catarina van Aragón.
Op zich was dit dat geen dealbreaker – maar het lukte het paar maar niet om een mannelijke erfgenaam te krijgen. Een dochter hadden ze al en die heette Mary, maar onze Henry was niet van plan om het daarbij te laten. Hij wilde daarom scheiden, maar daar had de paus (Clemens VII, voor wie het precies wilt weten) veel moeite mee. Om de zaak maar meteen goed af te maken, brak Henry radicaal met de kerk in Rome – en de vorming van de Anglicaanse, protestantse kerk was een feit.
Rebellie
In de jaren die volgden, werd de positie van de katholieken in Engeland steeds benarder. Zo benard zelfs dat een groep rebellen van plan was om op 5 november 1605 een poging te wagen om het katholicisme in ere te herstellen. Ze wilden dat niet doen door een polderpetitie aan te bieden aan de verantwoordelijke minister, maar door bij de ceremoniële opening van het Engelse parlementaire jaar het voltallige parlement én koning James I op te blazen. Hoe? Je raadt het al: met 63 tonnen buskruit.
De rebellen hadden deze kruittonnen gebracht naar de kelder van de House of Lords, de Engelse Eerste Kamer. Het plan werd op het laatste nippertje verijdeld, en is de geschiedenis ingegaan als de Gunpowder Plot. Een van de samenzweerders werd gearresteerd toen hij de kelder binnen wilde lopen. Zijn naam was Guy Fawkes, 35 jaar oud. Komen we zo op terug. De hele onderneming heeft trouwens averechts gewerkt: het heeft de maatschappelijke positie van de katholieken alleen maar verslechterd.
Poppen verbranden
In 1606, een jaar na het mislukken van de Gunpowder Plot werd deze overwinning op de katholieken gevierd met een feestelijke openbare verbranding van poppen die de paus moesten voorstellen. Henry VIII was toen al bijna zestig jaar dood, maar hij zou hier ongetwijfeld volop van gesmuld hebben, want hij hield wel van grootse gebaren (hij had immers twee van zijn zes vrouwen laten onthoofden).
Deze poppenverbranding was populair en werd een jaarlijks terugkerend feest, dat in 1806 – op zijn 200ste verjaardag dus – een kleine verandering onderging. Vanaf dat moment was het namelijk niet meer de paus, maar Guy Fawkes die in het vuur gegooid werd, als een in vodden geklede pop. Soms zelfs allebei, voor alle zekerheid.
Intussen vieren de Britten nog steeds elk jaar op 5 november Guy Fawkes Day. Ze steken dan vooral vuurwerk af, maar ze steken ook nog steeds vreugdevuren aan, waarin een pop verbrand wordt. Filmfans kennen Guy Fawkes Day ook uit V for Vendetta: “Remember, remember the fifth of November…” Het bekende masker uit de film, met snor en sik, is dan ook een beeltenis van Fawkes.
Zo’n pop werd na 1806 al snel een “Guy” genoemd, en het duurde niet lang voor ook echte, levende mannen “guy” genoemd werden. In de meervoudsvorm omvat het woord guys nu zelfs mannen en vrouwen.
En zo kan het dat iemand (een Amerikaan of Engelsman) een kamer uitloopt en tegen de aanwezigen zegt, net als ik nu tegen mijn lezers: “Bye guys!”
Dan vs. als
Ze worden nogal eens door elkaar gehaald, dan en als. Meestal kruipt als op een plekje dat eigenlijk voor dan gereserveerd was. Maar andersom komt ook wel eens voor. Toch zijn de regels niet moeilijk om te onthouden.
TVDW: Eufemisme
De taalterm van deze week, eufemisme, wil niemand voor het hoofd stoten. Hij begrijpt volledig dat woordkeuze soms heel gevoelig kan liggen, en kiest altijd het zekere voor het onzekere. Je wilt toch niemand beledigen of choqueren?
Beamer vs. projector
Nederlanders gaan er soms prat op dat ze goed Engels spreken. En dat is vaak ook zo. Maar er zijn ook valkuilen, zoals het gebruik van het Engelse woord beamer. Dat betekent namelijk niet hetzelfde als het Nederlandse woord beamer.
TVDW: Anagram
De taalterm van deze week, anagram, is een speels slangenmens. Hij kan zich helemaal in en uit elkaar kronkelen en dan weer tevoorschijn komen met een totaal ander uiterlijk.
Woei
Hoe is het mogelijk dat we ooit de betekenis ergens van kunnen weten, als het onmogelijk is te vragen naar de betekenis van het woord betekenis? Ga maar na. Je kunt niet vragen naar de betekenis van betekenis, want je moet die betekenis kennen om de vraag te kunnen stellen. Lastig.
Alle drie vs. alledrie
Heb jij een allergie voor “alledrie”? Toch zijn er talloze websites en teksten te vinden waarin dat zo geschreven wordt – als één woord. Hebben die schrijvers allemaal ongelijk?
TVDW: Rijm
De taalterm van deze week, rijm, is geen einzelgänger. Sterker nog, in zijn eentje kán hij überhaupt niets uitrichten, want om echt tot zijn recht te komen heeft hij een medestander nodig. En dan ook nog eens eentje die behoorlijk op hem lijkt.
Lose vs. loose
Een o’tje meer of minder kan nogal een verschil uitmaken. Deze twee woorden zijn verre neven van elkaar, maar afgezien van de familiegelijkenis hebben ze inmiddels weinig met elkaar gemeen.
TVDW: Allegorie
De taalterm van deze week, allegorie, moet je niet al te letterlijk nemen. Hij heeft meestal goede bedoelingen, maar daarvoor moet je wel even doordenken. Eén ding is zeker: bij een allegorie schuilt er altijd meer achter dan je in eerste instantie denkt.