De taalterm van deze week, exoniem, heeft het juist wél van een vreemde. Als hij thuiskomt, kijken de locals hem een beetje raar aan en pruttelen ze: “Doe eens even normaal, zo zeggen we dat hier niet!”
Een beetje hyperig
Binnen één taal worden dezelfde woorden in verschillende dialecten vaak anders uitgesproken. Aan iemands accent valt veel af te lezen, voor iemand die het onderscheid kan herkennen. Bijvoorbeeld uit welk deel van het land hij komt, soms zelfs uit welke stad. Een Groninger spreekt het woord tijd anders uit dan iemand uit Haarlem. Een Rotterdammer geeft rood een andere draai dan iemand uit Limburg.
Het accent, en ook de woordkeus, waarmee iemand spreekt zegt vaak ook iets over zijn maatschappelijke rol en positie. Je zult niet snel ambassadeur vinden die plat Amsterdams spreekt. Of probeer maar eens een dokwerker te vinden die een flinke hete aardappel in de keel heeft. Als je de sociale ladder wilt beklimmen, wordt er vaak (onuitgesroken) van je verwacht dat je je conformeert aan de standaardtaal. Er is dan ook in de meeste talen één uitspraak die algemeen als de norm erkend wordt – of, zoals we dat in Nederland zeggen, die “algemeen beschaafd” is.
Sometimes vs. sometime
Vroeger betekenden de Engelse woorden sometimes en sometime hetzelfde, maar dat is al lang niet meer zo. Met de eerste van die twee kun je vast wel overweg – dat woord hoor je heel vaak. Maar wat betekent sometime dan?
TVDW: Cliché
De taalterm van deze week, cliché, heeft het niet zo op mensen die per se origineel willen zijn. Dat is een hoop moeite voor bar weinig resultaat, wat hem betreft. Veel liever kiest hij het gebaande pad, ook al heeft iedereen daar al tig keer gelopen.
Butter, kaas en plasma
Straks gaan we een bammetje met pindakaas smeren, maar eerst even dit. Er zijn mensen met een talent voor exacte vakken – mensen die watts, volts, ohms, joules, ampères en al die andere natuurkundige eponiemen moeiteloos uit elkaar weten te houden. Daar hoor niet bij.
Het enige wat ik onthouden heb is dat alle stoffen in het universum zich op het keukenaanrecht in slechts drie gedaantes (“fasen”) aan ons kunnen voordoen: als een gas, een vloeistof of een vaste stof. Nou ja, oké, er is er nog een, namelijk plasma. Dat is een geïoniseerd gas met evenveel positieve als negatieve ionen en komt voor in de ingewanden van sterren. Maar om redenen die zo duidelijk zullen worden, beperk ik me tot de gedaantes waarin materie zich in de keuken kan voordoen.
Verklaart vs. verklaard
Je zult je niet snel vergissen in het gebruik van de woorden gemaakt en “gemaakd”, want dat laatste woord bestaat gewoon niet. Bij het zien van zo’n fout zegt je taalintuïtie meteen: hier klopt iets niet!
Maar bij verklaart en verklaard is dat anders. Die woorden bestaan namelijk allebei wél, en dan moet je de lagereschoolgrammatica erbij pakken op te weten welke de juiste keuze is.
TVDW: Intonatie
De taalterm van deze week, intonatie, let graag op de kleine details. Hij hecht minder belang aan wat je zegt en des te meer aan hoe je het zegt. De woorden, vindt hij, zijn maar de helft van de boodschap.
Moordnilap
Daar waar iets praktisch verricht wordt, daar waar zakelijke, concrete doeleinden nagestreefd worden, komt ooit het moment dat het aangename zich met het nuttige wil gaan verenigen. Zo ook met taal.
Taal moet ontstaan zijn uit een bijna biologische overlevingsdrift, als een manier om de kans te verkleinen door een leeuw opgepeuzeld te worden. Maar toen de taal er eenmaal was, ging de mens er ook spelletjes mee spelen.
Fall vs. autumn
In het Nederlands zeggen we zowel lente als voorjaar, en zowel herfst als najaar. Het gebruik van twee woorden voor hetzelfde seizoen is dus niet onbekend. Op dezelfde manier overlapt de betekenis van het Engelse fall en autumn – maar wat is dan het verschil?
TVDW: Diftong
De taalterm van deze week, diftong, houdt van variatie. Waarom zou je je beperken tot één smaak, als je er ook twee kunt krijgen? Hij is de talige tegenhanger van dropgom, dubbeldrank en marmercake. Spreek smakelijk!
TaalKiekje: Roomservice, please
Gespot tijdens het wandelen met de hond. Zo’n woord waar je denkt: ik had nooit gedacht dat ik die combi tegen zou komen!
Laura Norder en de opdringerige r
Naar alle waarschijnlijkheid heb je haar nog nooit gezien, de mooie Miss Norder. Laura, voor ingewijden. Ze is heel Brits, maar wil ook wel eens in Amerika de kop opsteken. Ze loopt vaak rond op de afdeling Wonderlijke Verschijnselen op de burelen van Taaleidoscoop. Onder haar hoede valt dan ook de intrusive linking r, ook bekend als de intrusive r.
Dat is een wel heel vreemde vogel, en om hem te snappen moet je even doen alsof je Koningin Elizabeth in het kwadraat bent: doe je best om overdreven chic, geaffecteerd British English te praten. Lees verder Laura Norder en de opdringerige r